3 - દાઢીવાળો બાવો / ગુણવંત વ્યાસ
હું આંખો મીંચી જાઉં છું, બળપૂર્વક. અંદર ડોળા ચકરવકર કરે છે. જોવાનું તો ઘણું મન છે. ને જાગવાનું પણ. પણ મમ્મીએ આ વખતે ધમકી આપી છે. ‘ખબરદાર ! જો જાગ્યો છે તો, બાવાને આપી દઈશ !’ ને મેં બળજબરીપૂર્વક આંખો મીંચી દીધી છે. પણ કાનને કેમ ઢાંકું ? મમ્મી તો હજુ ‘યે બોલતી લાગે છે. એ બાવા, આ જાગે તો આને લઈ જજે!’ મારા દેહમાં ભયનું એક લખલખું ઊંડે ઊંડે ઊતરી જાય છે. જોયેલા બાવાઓ મનમાં ધમાચકડી મચાવવા લાગે છે. બહાર કશો કોલાહલ છે. બાવાઓ આવ્યા હશે? ના. ઘુઘરાઓનો અવાજ તો નથી આવતો ! આ તો મીનુમાસીના ચીન્ટુનો અવાજ ! માસી એને ક્યાં લઈ જતાં હશે અત્યારે ? બાવાઓ તો નથી જ આવ્યા લાગતા. નહીં તો ચીન્ટુ બા'ર જ શેનો નીકળે ! પછી મમ્મી જૂઠું બોલી હશે? ખબર નહીં ! પણ આંખો ખોલવાની હિંમત નથી હાલતી. ખોલી. ને મમ્મી ખરેખર વીફરી તો ?! એ તો આપી પણ દે બાવાને ! ભલું પૂછો એનું ! તે દિ' નો'તી બાવડું પકડીને ઢસડી ગઈ, ઠેઠ બાવા લગી ! બાપ રે ! લાંબીલાંબી દાઢી ને માથે જીંથરાળા વાળ; મોટી મુછો ને લાલઘૂમ આંખો. બી જ ગયેલો હું. અવાજ ફાટી ગયેલો ને વળતો જ મમ્મીને વળગી પડેલો, કસકસતો. મમ્મી તો હસતી, ‘મૂક લ્યા, નથી બાવો, જતો ર’યો’ કરતી રહી. પણ પાલવમાંથી મોઢું ફેરવ્યું જ નહીં ને ! રાતે તો તે દિ' બાવાઓથી બજાર જ ઊભરાણી'તી. ઠેઠ ખાટલા લગી આવી ગયેલા ! હું જબકીને જાગી ગ્યો ત્યારે મમ્મી એની સોડમાં ખેંચી હાથ ફેરવતાં બોલેલીઃ ‘સૂઈ જા. પેટ ! કોઈ નથી.’ શરીર ધગે ઈ મમ્મીએ જોયેલું. પપ્પાને ય પછી ખબર પડેલી. જોકે મમ્મીએ તાવનું કારણ તડકો ગણાવેલું. ઝાઝું નો'તી બોલી. વાસે ફરતો એનો હાથ બોલતો રહેલો આખી રાત. હું જબકી જાગું કે એ વધુ જોરથી છાતીએ ચાપે. માથે-વાસે વધુ પ્રેમાળ બની ફરતો રહેલો તેનો હાથ ધીમેધીમે; ને ધીમેધીમે બાવાઓ દૂર થતા રહ્યા મનમાંથી. કાળી–ધોળી દાઢી હડસેલાતી રહી આઘે- આઘે ને હું પાછો પરીઓના દેશમાં જઈ ચડેલો. પણ તે દિ’થી બંદાએ તોફાન ઘટાડી દીધેલાં. ને મમ્મીએ પણ મોકળા મને થોડી મોકળાશ કરી આપેલી. પણ કોણ જાણે કેમ. ઓચિંતો આજે મમ્મીના મુખમાંથી બાવો પ્રગટ્યો ને મારા બાર વગાડી ગ્યો. આઘે- આઘેથી ઓઘરાળા અઘોરીઓ આવી- આવીને મને બીકાળવા મોઢેથી ધ્રૂજાવા લાગ્યા. એની ફરફરતી દાઢીઓ મારાં રૂવાડાં બેઠાં કરી ગઈ. ફરફોલ્લાં પાડી દીધાં મારી લીલોતરી પર. હું સુકાતો- સંકોચાતો સંકોરાવા લાગ્યો. મમ્મીને વીટાવા કરું. પણ એ ક્યાં અત્યારે અહીં હતી તે મારાં ફોલ્લાંઓને પંપાળે ! એ તો મને ખાટલામાં નાખીને ક્યાં જતી રહી કોને ખબર ! ખાટલાના ખૂણામાં ટૂંટિયું વળી પડ્યા રે'વા સિવાય મારી પાસે ક્યાં બીજો કોઈ ઉપાય જ હતો? હા, રસોડામાં વાસણ ખખડવાનો અવાજ આવતો હતો. મમ્મી ત્યાં જ હોવી જોઈએ. એનું આટલું પાસે હોવું થોડું આશ્વાસન જરૂર હતું. પણ તો યે બાવાની બહુ બીક લાગતી મને. આંખો ખોલવાની, પછી તો હિંમત જ નો'તી હાલતી.
રસોડામાં ચીપિયો ખખડ્યો ને ફરી બાવો બેઠો થ્યો. યાદ આવી ગ્યો એ ચીપિયાવાળો બાવો. હજુ તો બાલમંદિરેથી આવેલો જ. મેડમે એકડા ને કક્કો બોલાવી- બોલાવીને થકવી દીધેલ. તે ઘરે આવતાં જ દફતરનો ડેલીમાં ઘા કરતોક બા'ર રમવા ભાગું ને સામે જ ચીપિયો ખખડાવતો બાવો ! બંદા એ જ ઘડીએ હાંફતાં, ઘરમાં ઘૂસી ગયેલા. બાવો, જાણે કે પકડવા જ પાછળ આવતો હોય એમ ડેલીએ આવીને થોભ્યો. ચીપિયો ખખડાવે ને અલક- મલકનું ‘અલખ-અલખ' એવું કંઈક બોલે. બારણા પાછળ ભરાઈને તીરાડના ઉજાશમાંથી ભળાય એટલું ભાળું. કાબરચીતરી દાઢી હવામાં ફરફરતી વીંઝાય. દોથોએક સાપોલિયાં ફેણ માંડવા મથતાં હોય એવું લાગે. લાગે કે હમણાં ઝેર ઓકશે ને બાળી નાખશે બધું. મમ્મી તો બાવાથી સ્હેજે ય ન બીવે. બાવો આવ્યો કે બાર આવી જ સમજો. ચીપિયો સાંભળતાં જ મલકાતી મલકાતી બા'ર આવે. ખાવાપીવાનું ને રૂપિયો- રોળો આપી, ઝૂકવા જેવું કરે. દાઢી, મમ્મીને માથે અડતી હોય એવું લાગે. સાપોલિયું અજગર બનીને ગળી ગ્યું તો ?! મમ્મીને તો બીક જ નહીં. પણ હું બીઉં. ફટાક કરતો બારણાં બંધ કરું. પીઠને ટેકવી આડો ઊભો રહી જાવ. બારણાં ખખડતાં લાગે. મમ્મીનો અવાજ ય સંભળાય. થોડો હાશકારો થાય. પણ બાવો ય સાથે હશે તો ? ભય, ભીડેલાં બારને ભીડેલાં જ રહેવા દે. મમ્મી હળવેથી ધક્કો મારે ને હું હડસેલાઉ. પડતો બચું. મમ્મી ઝીલી લે મને ને તેડીને ચુમીઓથી નવરાવી દે. બાવો જતો રહ્યો હોય તો યે એની ફરફરતી દાઢી હજુ આંખોથી ઓજલ ન થઈ હોય. વારે- વારે ડેલીએ જોવાય જાય. રમવાનું તો ભુલાઈ જ ગયું હોય. મમ્મી વાતોએ ને પછી કામે વળગે; પણ વળગેલો બાવો કેમેય કરીને મનમાંથી ન જ ઊખડે. ચીપિયો હજુ ય ખખડતો સંભળાય. એનું ‘અલખ' આંટા મારતું હોય આસપાસ, ને મન મુંજાયા કરે. મમ્મી રમાડે, જમાડે ને સુવા ટાણે સુવાડે, પણ બાવો હજુ બારણે ઊભો હોય એવું જ લાગે. બાવાની બીક બહુ લાગે મને. એની ડરામણી દાઢી દઝાડતી હોય એવું થાય. પણ શું કરું ? કોને કહું ? બાવો, ન જાણે ક્યાંથી આવી ટપકે મમ્મીની વાતમાં; ને ફરી વળે મારી આસપાસ બધે. છોડે નહીં કેમે ય કરી ને ! વારે-તહેવારે આવતો બાવો પછી તો વાતેવાતે આવતો થયો. કંઈક ભૂલ થઈ, કશુક ચૂક પડી, ક્યાંક થાપ ખવાઈ કે બાવો આવ્યો જ સમજો : ‘જો, બાવો આવ્યો !’ – મમ્મી ય કળી ગઈ કે બચુડાને આ બાવો જ સીધો કરશે. મારથી તો માનતો જ નથી ને ! ને પપ્પા એના બહુબહુ તો બે વેણ કેશે. બાવો જ બાંધેલો રાખશે એને ! - ને હું બંધાઈ ગયો હોઉં એમ પથારીની પાંગથે ટૂંટિયું વળીને જડ જેવો પડ્યો રહું. બાવાઓની વણઝાર રાસડા રમતી મારી આસપાસ ઘૂમતી રહે. રસોડામાં ચીપિયાનો હજુ ય અવાજ આવે છે. ફળિયામાં વીંઝાતી નારિયેળીના પત્તાઓમાં સંભળાતો દાઢીઓનો ફરફરાટ મારા ફફડાટને વધારી જાય છે. ફાળ પડે છે પેટમાં ને ઝબકી જવાય છે. મમ્મી દોડતી આવી બાઝી પડે છે. પડખામાં લઈ માથે હાથ ફેરવે છે. હવે થોડું સારું લાગે છે. મમ્મીની હૂંફ હેતના સરવરમાં ડુબાડતી – તરાવતી સવારના સૂરજની સોબત કરાવી આપે છે.
હવામાં તરતા મમ્મીના મધુર કંઠે તણાઈને આવતું સવાર મને ગલીપચી કરતું જગાડે છે. હું પડ્યો પડ્યો જાગતો મમ્મીની મીઠી લહેક સાંભળું છું. લાલાની સેવા કરતી મમ્મીની મસ્તીમાં આફુડાં ગમવા લાગે એવાં ગીતોનું ગણગણવું મારા હોઠ પર આવવા થાય છે. કાનાનું ઘોડિયું ને ઘુઘરો, ભોચકરડી ને કોડીઓથી મને ય ભાઈબંધી કરવાની તાલાવેલી જાગે છે. મમ્મીના ખોળામાં બેસી કાનાનાં રમકડે રમવાનું મન થતાં હું ઊભો થવા જાવ ત્યાં જ કોઈ નંદબાવો ઓચિંતો ક્યાંકથી મમ્મીને ગીતમાં બેઠો થયો ને બેઠા થયેલા મને પાછો સુવાડી ગયો. પછી તો હિંમત જ ન હાલી ઊભા થવાની. પૂજા પૂરી કરી મમ્મીએ જગાડ્યો ત્યારે જ જાગ્યો; સુતો રહ્યો ત્યાં સુધી મમ્મીની મીઠાશને વાગોળતો.
મમ્મીએ નવડાવ્યો ને પછી આંગળી ઝાલી હવેલીએ ય લઈ ગઈ. નંદબાવો મનમાં હજુ યે ઘૂમરાતો હતો. કોણ હશે એ? કોઈ છોકરા લઈ જતો બાવો હશે? કાનાની મમ્મી ય એને બાવાની બીક બતાવતી હશે? કાનાને બાવાની બીક લાગતી હશે ? એ તો ભગવાન. એને ય બાવો ઉપાડી જાય ? – એક પછી એક પ્રશ્ન મનમાં ગોળફૂદરડી ફરતા સંતાકૂકરી રમવા લાગ્યા. પણ જવાબ ક્યાં? પૂછડી વિનાના ઉંદર જેવા આ સવાલોની ભૂલભુલામણી હાથતાળી આપતી, સાતોડિયાની જેમ એકબીજા પર ગોઠવાઈ, મારા પર ડુંગર જેવડું પ્રશ્નાર્થ મૂકી ગઈ. જવાબ જડે જ નહીં ને ! પૂછવું ય કોને? બાવાની બીકે મમ્મીને પણ પૂછવાની હિંમત ન હાલી. એમાં ને એમાં હવેલી પણ આવી ગઈ. મમ્મી તો એના લાલાનાં દર્શનમાં ખોવાઈ ગઈ. સવાલોના શેરમાં ભૂલો પડેલો હું જવાબોનું જંગલ ફેડતો એક ફોટા પાસે આવીને અટક્યો. નાનકડા કાનુડાને ટોપલીમાં ઘાલીને કોઈ દાઢીવાળો બાવો નદી વચ્ચેથી નાસી રહ્યો છે. એક મસમોટા માથાવાળો સાપ એની પૂંઠે પડ્યો છે. થયું નક્કી આ જ નંદબાવો લાગે છે ! મદારી હશે; તે ટોપલામાંથી સાપને કાઢી, છોકરો લઈને ભાગે છે ! નક્કી, કાનુડાએ તોફાન કર્યા હશે ! મમ્મીનાં ગીતોમાં કાનાનાં તોફાન આવે જ છે ને ! એની મમ્મીએ એટલે જ એને બાવાને આપી દીધો લાગે છે ! મેં મમ્મી સામે જોયું. એ તો એની ભક્તિમાં જ ખોવાયેલી હતી. હું હળવેથી આવી. મમ્મીની બગલમાં બેસી ગયો.
મમ્મી રામલલ્લાનાં દર્શને જવાની હતી. ગયા વરસે મને ય લઈ ગયેલી. છૂકછૂક ગાડીમાં બેસવાની બહુ મજા આવેલી. રાતે ય ગાડીમાં જ સુવાનું ! બે દિ' તો ગાડીમાં જ ખાધું, પીધું ને રાજ કર્યું. થાકી ગયો ત્યારે રામજીનું ગામ આવેલું. મમ્મી કે'તી’તીઃ રામ અહીં જ જન્મેલા. મને એ જોવાની જિજ્ઞાસા, તે ગામ આવતાં જ ગાડીમાંથી, મમ્મીની આંગળી છોડીને, કૂદી પડેલો પે’લો, પણ સામે જ બાવાઓનું એક મસમોટું ટોળું તે વળતો જ. ઊતરતી મમ્મીને વળગી પડ્યો. મમ્મી હસતાં-હસતાં કહે : ‘ગાંડા,આ કંઈ ન કરે, આ તો મારા રામજીના સેવક ! ભગવાનના ગામમાં બીવાતું હશે, બટા !’ ગામમાંથી સાથે આવેલાં પાંચ- પચ્ચીસ પરિચિતો પણ હસી પડેલાં ત્યારે. પણ મેં તો મમ્મીનો પાલવ જ ન છોડ્યો પછી. પાલવ છૂટે તો આંગળી – કશુંક તો પકડેલું રાખવું જ ! નહીં તો અહીં બાવા જ કેટલા બધા છે, બાપા ! આંગળી છૂટી કે ગયા જ સમજો ! મમ્મી તો કહે; મમ્મીનો તો ભરોસો ય થાય પણ બાવાનો? ના, મમ્મીને રેઢી મેલવી જ નથીને ! બાપ રે ! ભૂરી- ભૂખરી દાઢીઓની આગ ઓકતી આંખોથી બચતો- બચાવતો હું કેમેય કરીને ઘરે આવેલો ત્યારે જ નક્કી કરેલું કે બીજીવાર એ બાજુ ફરકવું જ નહીં ને ! મમ્મીને જવું હોય તો જાય, બંદા હવે એ બાજુ આંખ ફેરવીને જોવાના ય નહીંને ! તે, આ વખતે મમ્મીએ કીધું કે મેં ફટાક કરતી ના કહી દીધી; ‘નથી આવવું મારે, તારે જવું હોય તો જા.' - ને મમ્મી એના સાગરીતો સાથે રામલલ્લાનાં દર્શને જવા નીકળી ગઈ.
બે દિ'થ્યા. મમ્મી હજુ ય ન આવી. દિવસે તો ઠીક, રાતે એ પડખામાં હોય તો થોડું ઠીક લાગે ! હજુય બે દિ' પછી આવવાની ! મન જ ચોંટતું નો'તું ક્યાંય ! જીવ ઊંચોનીચો થયા કરતો, મમ્મી સાથે એ બાજુ જવામાં જીવ નો'તો ચાલતો, તો આ બાજુ. દૂર રે'વાથી દમ ઘૂંટાતો હતો. મમ્મીને શું ખબર કે મમ્મી વિના શું થાય છે મને ! એ તો હાલી નીકળી હરિની સેવામાં, મને મેલીને ! ને હું અહીં મમ્મી- મમ્મી કરતો તડપું ! હવે પછી જવા જ નથી દેવી, જો ! રોઈ- રોઈને રોકી ન લઉં તો કે'જે ! તોફાન કરવા પડશે તો એ ય કરીશ ! છો બાવાની બીક બતાવે. આપી થોડી દેશે ? ને આપી દે તો ય ભલે; મમ્મી વિના જીવવા કરતાં બાવા ભેગું ભળી જઈ, બાવો થઈ જવું સારું ! છો ભલે પછી એ ય રડે મારા વિના. ખબર પડે એને ય કે એકલા રે'વાથી શું થાય છે ! પણ આવે તંઈ ને ! ક્યારે આવશે એની રાહ જોતો બેઠો હું માંડ બીજા બે દિવસ પસાર કરું છું.
કાલે મમ્મી આવવાની છે. ફોન પણ હતો; ‘ગાડીમાં બેસી ગયાં છીએ. સવારે પોચી જઈશું.' - ને રાત મમ્મીમય બની ગઈ. સવારે મમ્મી આવશે – એ વિચારે સવાર પણ આવી ગયું. પણ મમ્મી હજુ ય ન આવી. ગાડી મોડી હશે ? પપ્પા ફોન જોડે છે પણ લાગતો નથી. બપોર થવા આવી, મમ્મી હજુ ય ન આવી. બાવો તો નહીં ઉપાડી ગયો હોય ને ! એક પંખી પાંખો ફફડાવતું બાજુમાંથી ઊડ્યું. હું ફફડી ઊઠ્યો. મમ્મી ન આવી તો ?!!! વિચારવાની હિંમત જ ન હાલી. મન ખાલીખાલી થવા લાગ્યું. રાહ જોઈને આંખોમાં ય ખાલી ચડવા લાગી ત્યારે મોડેમોડે સમાચાર આવ્યા કે ગાડીમાં આગ લાગી છે. મારી તો મતિ જ મુંજાઈ ગઈ. પપ્પા પાગલની જેમ હાંફળા- ફાંફળા થતાં આમતેમ દોડવા લાગ્યા. ગામ ગાંડું થયું. આગની જેમ જ સમાચાર ગામમાં ફરતાં થતાં, ગામને દઝાડી ગયા. લોક દોડવા લાગ્યું ચોતરફ, જે હાથમાં આવ્યું તે લઈને ! છતાં કોઈની પાસે કોઈ દિશા નો'તી, ક્યાં જવું તેની ! બા’ર જવાના રસ્તા પણ બંધ થવા લાગ્યા. જવું ક્યાં જવા ઈચ્છનારને ! લોકો નોંધારા થઈ ટીવીને શરણે આવ્યા. વાતો વે'તી થઈ; વાતોનું વતેસર થયું. અફવાઓ પણ વહેવા લાગી. કોઈ કહે બળ્યું, કોઈ કહે બાળ્યું. ગાડીની આગ થોડી કલાકોમાં તો માઈલો દૂરનાં ગામોને બાળવા લાગી. બળતા ડબ્બાઓ, ને બળતાં ગામો દઝાડતાં રહ્યાં સૌને. કોઈનાં ઝૂંપડાં તો કોઈની જાત સળગતી હતી. કોઈનો જીવ તો કોઈની જાન ભડભડ બળતી હતી આજે ! આગની રતાશ પડતી જ્વાળાઓ મેંદીરંગી દાઢીઓનો ભાસ કરાવતી અવનવા ચહેરાઓ ઊપસાવતી રહી ટીવી પર ! ચહેરાઓ અજાણ્યા હતા, પણ પરિચિતતા કેળવતી દાઢીઓ ડરાવી ગઈ મને ! નક્કી આ દાઢીનો દામ જ મને દઝાડી જશે. મને રડવું આવવા લાગ્યું. દઝાડતી દાઢીની આ ડરામણી દુનિયામાં મારે મમ્મીને ક્યાં શોધવી ?! મમ્મી વિનાનું મારું કોણ?! મમ્મી વગર તો મરી જ જાવ હું! ના, મારે નથી જીવવું મમ્મી વગર ! – ને હું નીતરતી આંખે પપ્પાની સામે નોંધારી નજરને ફેરવું છું. પપ્પા, એના ધ્રૂજતા હાથે મને ઊંચકી લઈ, એની ભીની આંખોમાં, ટપકતી મમ્મીની છબીથી મને ભરી દેવા ચૂમીઓથી વરસાવા મથે છે, પણ એની વધેલી દાઢીના વાળ મને છોલતા ઉઝરડા પાડે છે ને મહાપરાણે હું તેમનાંથી છૂટી, સળગતા ટીવીને છોડતો, આગ ઠારવા નદી ભણી મુઠ્ઠીયુંવાળી ભાગું છું; ને મારી પાછળ કાળી-ધોળી, કાબરચીતરી ને મેંદીરંગી ફરફરતી દાઢીઓ, આગની જ્વાળાઓ ઓકતી, પીછો પકડે છે મને બાળવા....
* * *
0 comments
Leave comment